Loài cá sấu cứu tinh của vùng đầm lầy Mỹ

Gia đình Tigertail thuộc bộ lạc da đỏ Miccosukee ở Florida đã sống cùng với con cá sấu cái dài khoảng 2,1 mét suốt 60 năm qua. Trong suốt mùa khô từ tháng 12 đến tháng 5, cá sấu đào ao để ngâm mình, giải nhiệt và giao phối. Khi mùa mưa bắt đầu (tháng 6 đến tháng 11), nó xây tổ cho ổ trứng từ bùn, cỏ và nhánh cây. Gia đình Tigertail tôn trọng và giữ khoảng cách khi nó bảo vệ tổ trứng.

Trong những năm gần đây, nghiên cứu khoa học đã chứng minh điều mà bộ lạc Miccosukee đã biết từ lâu: cá sấu mõm ngắn đóng vai trò quan trọng “bảo hộ vùng Everglade” và biến đổi môi trường theo cách giúp bảo vệ hệ sinh thái nước ngọt. Cá sấu vận chuyển chất dinh dưỡng, cung cấp cho chuỗi thức ăn, đồng thời ao và tổ của chúng trở thành nơi trú ẩn cho thực vật, cá và ếch.

Đối với những nhà sinh vật học như Christopher Murray, phó giáo sư ở Đại học Đông nam Louisiana, người đã dành hàng thập kỷ nghiên cứu cá sấu mõm ngắn, họ cho rằng cần thay đổi cái nhìn về cá sấu mõm ngắn như kẻ săn mồi máu lạnh. Loài cá sấu đang đóng góp tích cực vào hệ sinh thái. Giống như loài hải ly được biết đến nhờ bảo tồn đầm lầy ôn đới, cá sấu xứng đáng được công nhận ở miền đông nam Mỹ và nhiều nơi khác.

Cá sấu mõm ngắn thường được gọi là “hóa thạch sống” do không có nhiều thay đổi tiến hóa trong ít nhất 8 triệu năm qua. Tuy nhiên, bắt đầu từ thập niên 1850, sự xuất hiện của người định cư châu Âu mang theo súng trường tại vùng đầm lầy Florida và Louisiana đã đẩy loài này đến bờ vực tuyệt chủng.

Hơn 10 triệu cá sấu đã bị giết bởi hoạt động săn bắn thương mại cho đến những năm 1960 do nhu cầu lấy da để làm túi, thắt lưng và giày. Năm 1967, cá sấu mõm ngắn được đưa vào danh sách động vật nguy cấp, dẫn tới lệnh cấm săn bắn trên toàn quốc và tạo điều kiện cho quần thể phục hồi. Hiện nay, số lượng cá sấu đã phục hồi đạt hơn ba triệu con trong tự nhiên tại Florida và Louisiana, cùng hàng nghìn con khác ở đông nam nước Mỹ.

Khi các chuyên gia bảo tồn bắt đầu đấu tranh để cứu cá sấu mõm ngắn khỏi tuyệt chủng vào thập niên 1960 và 1970, giới nghiên cứu cũng ghi nhận vai trò sinh thái quan trọng của chúng. Vào mùa mưa, những đường rãnh nhô cao quanh rìa tổ cá sấu tương đối khô, giúp một số loài thực vật khỏi bị ngập, cung cấp lớp nền để những loài bò sát nhỏ hơn xây tổ. Trong khi đó, chim lội nước xây tổ ở nơi cao hơn, dựa vào cá sấu để ngăn gấu mèo và nhiều động vật săn mồi khác khỏi dòm ngó trứng chim.

Mike Heithaus, giáo sư sinh học ở Đại học Quốc tế Florida, giải thích dù có vẻ ngoài xanh tươi, vùng Everglade là môi trường nghèo dưỡng chất. Là đầm lầy gần như bằng phẳng, chủ yếu toàn cây cỏ, nhiều chất dinh dưỡng chủ chốt bị các dòng sông chảy chậm chỉ rộng vài kilomet cuốn ra biển.

Vào mùa khô, khi mực nước giảm, nghiên cứu từ giữa thế kỷ 20 cho thấy những hố mà cá sấu đào, tạo ra sự đa dạng cho cảnh quan đơn điệu với cộng đồng thực vật, động vật và tảo độc đáo quanh các ao. Những hố này rất đa dạng về mặt cấu trúc, được tạo ra bởi một hoặc cả chục con cá sấu, có nhiều hang hốc bao gồm hang động dưới nước, nơi cá sấu có thể lặn xuống trong hàng giờ. Môi trường dưới nước đó cung cấp chỗ trú ẩn giúp cá sống sót qua mùa khô nhưng cũng có thể là bẫy tử thần nhử những con chim đi kiếm ăn.

Nghiên cứu từ năm 2023 cho thấy khi cá sấu mõm ngắn di chuyển và hoạt động trong ao, chúng khuấy động trầm tích, góp phần tăng cường lưu thông chất dinh dưỡng, thúc đẩy sự phát triển của tảo, nền tảng của chuỗi thức ăn. Theo Heithaus, nếu không có cá sấu, lượng chất dinh dưỡng lưu thông trong nước sẽ giảm đáng kể. “Đặt cá sấu vào đó, bạn sẽ có thức ăn và nước uống, điều đó mang lại lợi ích cho hầu hết các loài động vật ở vùng Everglades”, ông chia sẻ.

Ngày nay, cá sấu đã thích nghi để sống trong môi trường đô thị như sân golf, kênh đào và cống rãnh. Các nhà nghiên cứu rất bất ngờ trước sự đa dạng và linh hoạt của cá sấu. Một nghiên cứu vào năm 2011 phát hiện hành vi của cá sấu rất phong phú, một số sống gần nơi sinh ra, trong khi những con khác di chuyển xa hơn để tìm kiếm thức ăn. Điều này cũng góp phần luân chuyển chất dinh dưỡng quanh môi trường đầm lầy.

Thông qua phân tích mẫu đất ở Louisiana, các nhà khoa học chứng minh khu vực có nhiều cá sấu mõm ngắn chứa lượng carbon lớn. Điều này đặt ra câu hỏi liệu chúng có đóng góp tích cực vào việc lưu giữ carbon hay không. Các nhà khoa học đang tìm hiểu vai trò cụ thể của cá sấu mõm ngắn trong duy trì sức khỏe hệ sinh thái và ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu.

An Khang (Theo BBC)