Sở hữu trí tuệ ‘quyết định sự sống còn của doanh nghiệp’

Phát biểu tại họp tổ bàn về việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ, đại biểu Trần Hoàng Ngân (đoàn TP HCM) dẫn số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ cho biết số lượng nhãn hiệu được bảo hộ lên tới hơn 700.000, tăng 10-11% mỗi năm. Đây là tín hiệu đáng mừng, thể hiện ý thức bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp. Tuy nhiên, vi phạm vẫn còn nhiều với hàng nghìn vụ mỗi năm.

Theo ông Ngân, trong bối cảnh phát triển khoa học công nghệ và môi trường số, hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ngày càng phức tạp, hàng giả, hàng nhái tinh vi hơn. Trong khi đó, việc bảo hộ, thương mại hóa, tổ chức sàn giao dịch hay xây dựng thị trường sở hữu trí tuệ vẫn rất hạn chế. Việc xử lý vi phạm chưa đủ sức răn đe, khiến tình trạng này gia tăng.

“Quyền sở hữu trí tuệ quyết định sự sống còn của doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh hiện nay, kể cả trong nước và quốc tế”, ông nhấn mạnh.

Đại biểu TP HCM đồng tình với các chính sách tại dự thảo, đề nghị Chính phủ nghiên cứu xây dựng thêm hệ sinh thái và văn hóa sở hữu trí tuệ, coi đây là nhiệm vụ cấp bách nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia, phù hợp xu thế khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Ông cũng nhấn mạnh cần có chính sách hỗ trợ đăng ký, ghi nhận, công bố, bảo hộ, khai thác và phát triển đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, nhất là với nhóm yếu thế như hộ sản xuất, nông dân, đồng bào dân tộc thiểu số.

“Khi mất quyền nhãn hiệu, thiệt hại rất lớn, nhưng ý thức hoặc điều kiện để đăng ký còn hạn chế, nên Chính phủ cần có giải pháp cụ thể cho vấn đề này”, ông nói.

Ông Ngân cũng cho rằng dự luật cần siết chặt quy định để bảo đảm hệ thống đăng ký, xác lập quyền sở hữu trí tuệ minh bạch, nhanh chóng; đồng thời có quy định về đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ cho lực lượng làm công tác này. Từ thực tế doanh nghiệp, ông cho biết nhiều đơn vị mong muốn có tòa án chuyên trách hoặc chuyên biệt trong xét xử các vụ tranh chấp sở hữu trí tuệ.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam) đồng tình khi dự thảo chuyển hướng tiếp cận từ “bảo hộ quyền” sang “khai thác giá trị”, coi tài sản trí tuệ không chỉ là công cụ pháp lý mà còn là nguồn lực kinh tế, động lực cho đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.

Bà Lan cho rằng dự thảo có nhiều điểm mới tích cực như mở rộng phạm vi bảo hộ sang tài sản phi vật lý, bổ sung cơ chế tài chính hóa quyền sở hữu trí tuệ, tăng cường chuyển đổi số trong quản lý, và đặt nền tảng pháp lý cho khai thác dữ liệu, trí tuệ nhân tạo.

Tài chính hóa quyền sở hữu trí tuệ được bà đánh giá là điểm đột phá khi cho phép định giá, góp vốn, huy động hoặc thế chấp tài sản trí tuệ. Đây là bước đi tiến bộ bởi trong nền kinh tế tri thức, giá trị tài sản trí tuệ thường chiếm hơn 70% tổng giá trị doanh nghiệp. Tuy nhiên, để quy định này khả thi, bà kiến nghị phân định rõ trường hợp được tự định giá và trường hợp bắt buộc định giá độc lập.

Nếu sáng chế hoặc nhãn hiệu được tạo ra từ nguồn kinh phí cá nhân, chủ sở hữu có thể tự định giá; nhưng nếu dùng ngân sách nhà nước hoặc vốn từ các chương trình khoa học công nghệ quốc gia thì phải có tổ chức định giá độc lập và cơ chế kiểm định của cơ quan có thẩm quyền.

Cùng với đó, bà đề nghị Chính phủ ban hành tiêu chí, quy trình và cơ chế giám sát định giá, tránh tình trạng “thổi giá” hoặc “ảo hóa” tài sản trí tuệ. Bà dẫn kinh nghiệm Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore cho thấy việc xây dựng sàn giao dịch và hệ thống định giá minh bạch giúp thương mại hóa sáng chế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Việt Nam có thể học hỏi mô hình này, gắn với cơ sở dữ liệu định giá mà dự thảo đã nêu.

Theo dự thảo, Bộ Khoa học và Công nghệ thực hiện quản lý nhà nước về quyền sở hữu công nghiệp; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý quyền tác giả và quyền liên quan; Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý quyền đối với giống cây trồng.

Đại biểu Nguyễn Hữu Huân cho rằng quy định như vậy có thể gây khó khăn khi xảy ra tranh chấp. Khi công nghiệp, đặc biệt công nghiệp phụ trợ và các ngành sản xuất khác phát triển, các nhãn hiệu ngày càng nhiều, một số doanh nghiệp đã lợi dụng kẽ hở để kiện tụng, gây phiền hà và cạnh tranh không lành mạnh. Các tranh chấp sở hữu trí tuệ khiến nhiều doanh nghiệp phải ngừng hoạt động, ảnh hưởng sản xuất kinh doanh.

Vì vậy, ông Huân đề nghị Luật Sở hữu trí tuệ bổ sung Bộ Công Thương phụ trách quản lý lĩnh vực công nghiệp và xem xét thêm vai trò các bộ khác, như Bộ Xây dựng trong quản lý quyền sở hữu trí tuệ đối với thiết kế, kiểu dáng kiến trúc.

Quốc hội sẽ thảo luận dự án luật này tại hội trường ngày 24/11 và dự kiến thông qua ngày 10/12.

Sơn Hà